Autyzm Informacje przydatne

Spektrum autyzmu w klasyfikacji ICD-11 – co się zmieniło?

W styczniu 2022 roku zaczęła obowiązywać jedenasta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11), opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Wprowadza ona istotne zmiany w podejściu do diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD – Autism Spectrum Disorder). Nowe ujęcie ma na celu uproszczenie diagnostyki, zwiększenie jej trafności oraz lepsze odzwierciedlenie różnorodności klinicznej osób ze spektrum. Polska, jak inne państwa, ma 5-letni okres przejściowy na wdrożenie tej klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego. Oznacza to, że w pełni ICD-11 zacznie obowiązywać w Polsce prawdopodobnie w 2027 roku.

Od DSM-5 do ICD-11 – konwergencja podejść
Wraz z publikacją DSM-5 (klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) w 2013 roku dokonano ważnej zmiany: zrezygnowano z rozróżniania poszczególnych „podtypów" autyzmu (takich jak autyzm dziecięcy, zespół Aspergera czy całościowe zaburzenia rozwoju nieokreślone), zastępując je jednym pojęciem – zaburzenia ze spektrum autyzmu. ICD-11 idzie tą samą drogą.

Najważniejsze zmiany w ICD-11 w odniesieniu do spektrum autyzmu:
???? 1. Jednolita diagnoza – „spektrum autyzmu"
ICD-11 rezygnuje z wcześniejszego podziału na różne formy całościowych zaburzeń rozwoju. Zamiast tego wprowadza jedną kategorię diagnostyczną:
6A02 – Zaburzenia ze spektrum autyzmu (Autism Spectrum Disorder)
Ten kod obejmuje wszystkie wcześniejsze podtypy, w tym:
• autyzm dziecięcy (F84.0 w ICD-10),
• zespół Aspergera (F84.5),
• inne całościowe zaburzenia rozwoju.
Zmiana ta odzwierciedla aktualną wiedzę, według której autyzm jest spektrum objawów i poziomów funkcjonowania, a nie zestawem odrębnych, sztywno zdefiniowanych jednostek.

???? 2. Ocena poziomu funkcjonowania intelektualnego i językowego
Nowe podejście zakłada, że do rozpoznania ASD należy dodać specyfikatory opisujące indywidualny profil osoby diagnozowanej:
• z upośledzeniem intelektualnym lub bez,
• z upośledzeniem języka funkcjonalnego lub bez.

ICD -11 zmienia kody kategorii i w przypadku spektrum autyzmu wyglądać to będzie następująco:

6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu (asd)

6A02.0 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka

6A02.1 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka

6A02.2 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z zaburzonym językiem funkcjonalnym

6A02.3 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z zaburzeniem języka funkcjonalnego

6A02.4 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego

6A02.5 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego

6A02.Y Inne zaburzenia ze spektrum autyzmu

6A02.Z Zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreśloneDzięki temu diagnoza jest bardziej precyzyjna i lepiej odzwierciedla potrzeby osoby autystycznej.

???? 3. Podkreślenie spektrum i różnorodności objawów
ICD-11 akcentuje, że:
• Objawy mogą mieć różne nasilenie.
• Osoby z ASD mogą wykazywać różny poziom trudności w interakcjach społecznych, komunikacji i zachowaniach powtarzalnych.
• Objawy mogą się zmieniać z wiekiem lub w zależności od środowiska.
W ICD-11 nie chodzi już o „sztywne kryteria", ale o funkcjonalne rozumienie autyzmu jako złożonego, zróżnicowanego spektrum.

???? 4. Diagnostyka oparta na funkcjonowaniu, a nie tylko na wieku wystąpienia
W ICD-10 rozpoznanie autyzmu dziecięcego wymagało wystąpienia objawów przed 3. rokiem życia. W ICD-11 kryterium to zostało zliberalizowane – obecnie kluczowe jest to, że objawy zaczynają się w okresie wczesnego rozwoju, ale mogą być w pełni widoczne dopiero później (np. w środowisku przedszkolnym, szkolnym).

Znaczenie zmian dla praktyki klinicznej
Nowe podejście:
• Umożliwia bardziej elastyczną i realistyczną diagnozę.
• Pozwala lepiej dostosować wsparcie i terapię do rzeczywistych potrzeb osoby z ASD.
• Zmniejsza ryzyko „przeoczenia" osób z „wysokofunkcjonującym" autyzmem lub atypową prezentacją objawów.

Podsumowanie
Klasyfikacja ICD-11 wprowadza nowoczesne, inkluzywne i funkcjonalne podejście do rozpoznawania zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zamiast dzielić autyzm na sztywne kategorie, traktuje go jako złożone spektrum różnorodnych cech, potrzeb i możliwości. To krok w stronę lepszej diagnostyki, większej indywidualizacji wsparcia i destygmatyzacji autyzmu.

mgr Anna Laskus- pedagog specjalny, olifrenopedagog

Na co zwrócić uwagę w rozwoju poznawczym dziecka do 4. roku życia?

Rozwój poznawczy dziecka to jeden z najważniejszych filarów jego ogólnego rozwoju – obejmuje myślenie, pamięć, język, uwagę, rozwiązywanie problemów oraz rozumienie świata. Pierwsze cztery lata życia to czas niezwykle intensywnych zmian, dlatego warto uważnie obserwować dziecko i reagować, jeśli coś nas zaniepokoi. Poniżej przedstawiamy kluczowe obszary, na które warto zwrócić uwagę.

1. Uwaga i koncentracja
Już niemowlę wykazuje oznaki skupienia – wpatruje się w twarz opiekuna, podąża wzrokiem za przedmiotami. Z wiekiem dziecko powinno coraz dłużej skupiać uwagę na zabawie lub jednej czynności. Warto obserwować, czy:
• reaguje na swoje imię,
• potrafi skupić się na zabawce przez kilka minut,
• dostrzega nowe elementy w otoczeniu.

2. Pamięć i rozpoznawanie
Dzieci od najmłodszych miesięcy uczą się przez powtarzanie i zapamiętywanie. Już roczne dziecko rozpoznaje znajome osoby i miejsca. W kolejnych latach:
• zapamiętuje i powtarza proste piosenki,
• przypomina sobie wydarzenia z przeszłości,
• rozpoznaje rutyny dnia codziennego.

3. Rozwój mowy i języka
Rozwój języka to nie tylko nauka mówienia, ale także rozumienia. W pierwszych latach życia język rozwija się bardzo dynamicznie:
• 1–2 lata: dziecko używa pojedynczych słów, zaczyna nazywać rzeczy i osoby.
• 2–3 lata: buduje proste zdania, zadaje pytania („co to?", „gdzie?").
• 3–4 lata: opowiada krótkie historie, potrafi prowadzić rozmowę, rozumie polecenia złożone.
Niepokojące mogą być m.in. brak gaworzenia po 12. miesiącu życia, niewymawianie prostych słów po 18. miesiącu czy niezdolność do łączenia słów po 2. roku życia.

4. Rozumienie pojęć i klasyfikowanie
Dziecko około 2. roku życia zaczyna rozumieć podstawowe kategorie:
• rozróżnia kolory, kształty, wielkości,
• dopasowuje przedmioty do siebie (np. klocek do otworu),
• grupuje rzeczy według cech wspólnych (np. zwierzęta, jedzenie).

5. Myślenie przyczynowo-skutkowe
Zdolność przewidywania skutków własnych działań rozwija się już w 2. roku życia:
• dziecko rozumie, że płaczem może przywołać rodzica,
• eksperymentuje, ucząc się co się stanie, gdy np. coś upuści,
• w 3.–4. roku życia zaczyna planować proste działania (np. jak dostać się do zabawki).

6. Zabawa symboliczna i wyobraźnia
Około 2. roku życia pojawia się zabawa „na niby" – kluczowy wskaźnik rozwoju poznawczego:
• dziecko udaje rozmowę przez telefon,
• bawi się lalkami, odgrywając role,
• tworzy własne scenariusze zabaw.
Brak takich zachowań po 3. roku życia może być sygnałem do dalszej obserwacji.

7. Funkcje wykonawcze i samodzielność
Z wiekiem dziecko staje się coraz bardziej samodzielne i potrafi:
• planować prostą czynność (np. budowanie wieży z klocków),
• uczyć się przez obserwację i naśladowanie,
• wykonywać zadania krok po kroku.

Kiedy szukać pomocy?
Nie każde opóźnienie musi oznaczać zaburzenia, ale warto skonsultować się z pediatrą, logopedą lub psychologiem dziecięcym, jeśli:
• dziecko nie mówi lub mówi bardzo niewiele po 2. roku życia,
• nie reaguje na imię ani na polecenia,
• nie wykazuje zainteresowania innymi osobami ani zabawą symboliczną,
• trudno mu się skupić nawet na chwilę lub wykazuje duże trudności z nauką prostych rzeczy.

Podsumowanie
Rozwój poznawczy to złożony proces, który przebiega indywidualnie u każdego dziecka. Kluczem jest czujna, ale nie lękowa obserwacja. Wspierajmy dzieci przez zabawę, rozmowy i codzienne doświadczenia – to one są najważniejszym źródłem ich wiedzy o świecie.

mgr Anna Laskus- pedagog specjalny, olifrenopedagog

Pomoc rodzinom dzieci z niepełnosprawnościami w Polsce – co każdy rodzic powinien wiedzieć.

Rodzicielstwo dziecka z niepełnosprawnością wiąże się z wieloma wyzwaniami – emocjonalnymi, organizacyjnymi i finansowymi. W Polsce istnieje jednak szereg form wsparcia, które mają na celu ułatwienie życia zarówno dzieciom, jak i ich rodzinom. Kluczem jest wiedza – zrozumienie przysługujących praw, świadczeń i dostępnych instytucji.
1. Orzeczenie o niepełnosprawności – pierwszy krok
Podstawą do uzyskania większości form wsparcia jest orzeczenie o niepełnosprawności, wydawane przez powiatowy zespół ds. orzekania o niepełnosprawności. Wniosek może złożyć rodzic lub opiekun dziecka. W orzeczeniu znajdują się kluczowe informacje dotyczące zakresu potrzeb dziecka, w tym wskazania do opieki, rehabilitacji, czy edukacji specjalnej.
2. Świadczenia finansowe
Rodziny dzieci z niepełnosprawnościami mogą korzystać z różnych świadczeń, m.in.:
• Zasiłek pielęgnacyjny – przysługuje dzieciom z orzeczeniem o niepełnosprawności (215,84 zł miesięcznie – stan na 2024 r.).
• Świadczenie pielęgnacyjne – dla rodzica, który rezygnuje z pracy, by opiekować się dzieckiem z niepełnosprawnością (miesięcznie 2458 zł netto – stan na 2024 r.).
• Specjalny zasiłek opiekuńczy – w przypadku gdy opiekun nie kwalifikuje się do świadczenia pielęgnacyjnego.
• 500+ dla dzieci z niepełnosprawnościami – przysługuje niezależnie od dochodu.
Od 2024 roku istnieje także nowy system wsparcia – świadczenie wspierające, przyznawane bezpośrednio osobie z niepełnosprawnością (po 18 r.ż.), zależnie od poziomu samodzielności funkcjonalnej.
3. Edukacja i rehabilitacja
Dziecko z niepełnosprawnością ma prawo do edukacji dostosowanej do swoich potrzeb. W Polsce funkcjonują:
• Przedszkola i szkoły integracyjne lub specjalne
• Możliwość nauczania indywidualnego
• Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka (WWR) – dla dzieci od urodzenia do rozpoczęcia nauki szkolnej
• Bezpłatna pomoc psychologiczno-pedagogiczna i logopedyczna (Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego)
Rehabilitacja może być realizowana w ramach NFZ, jednak terminy są często długie. Dlatego warto szukać wsparcia w organizacjach pozarządowych i skorzystać z dofinansowań (np. z PFRON).
4. Pomoc instytucjonalna i organizacje pozarządowe
Rodziny mogą liczyć na pomoc ze strony:
• Ośrodków pomocy społecznej (OPS/MOPS) – pomoc finansowa, asystenci rodzin, poradnictwo
• PFRON (Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych) – programy dofinansowań (np. likwidacja barier, turnusy rehabilitacyjne, sprzęt ortopedyczny)
• Fundacji i stowarzyszeń – np. Fundacja Dzieciom „Zdążyć z pomocą", Fundacja Avalon, Stowarzyszenie Bardziej Kochani i wiele innych oferujących wsparcie finansowe, psychologiczne i prawne
5. Prawo do odpoczynku – ulgi i przywileje
Rodziny dzieci z niepełnosprawnościami mają prawo do ulg, m.in.:
• Karta parkingowa
• Ulga rehabilitacyjna w PIT
• Zniżki na komunikację miejską i kolejową
• Pierwszeństwo w kolejkach do lekarzy specjalistów
• Możliwość skorzystania z opieki wytchnieniowej
6. Wsparcie psychologiczne i integracja
Nie mniej ważne jest wsparcie emocjonalne. Grupy wsparcia, fora internetowe i spotkania dla rodziców mogą być bezcennym źródłem wiedzy i siły. Czasem najlepszą pomocą jest rozmowa z kimś, kto rozumie, przez co przechodzisz.

Podsumowanie
W Polsce istnieje wiele form pomocy dla rodzin wychowujących dzieci z niepełnosprawnościami, jednak często są one rozproszone. Dlatego tak ważna jest wiedza i aktywność w poszukiwaniu dostępnych rozwiązań. Każdy rodzic powinien znać swoje prawa, korzystać z dostępnych świadczeń i nie bać się prosić o pomoc – zarówno instytucjonalną, jak i od innych rodzin w podobnej sytuacji.

mgr Anna Laskus- pedagog specjalny, olifrenopedagog