Spektrum autyzmu w klasyfikacji ICD-11 – co się zmieniło?

W styczniu 2022 roku zaczęła obowiązywać jedenasta wersja Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób (ICD-11), opracowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Wprowadza ona istotne zmiany w podejściu do diagnozy zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD – Autism Spectrum Disorder). Nowe ujęcie ma na celu uproszczenie diagnostyki, zwiększenie jej trafności oraz lepsze odzwierciedlenie różnorodności klinicznej osób ze spektrum. Polska, jak inne państwa, ma 5-letni okres przejściowy na wdrożenie tej klasyfikacji i dostosowanie jej do systemu krajowego. Oznacza to, że w pełni ICD-11 zacznie obowiązywać w Polsce prawdopodobnie w 2027 roku.

Od DSM-5 do ICD-11 – konwergencja podejść
Wraz z publikacją DSM-5 (klasyfikacji Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego) w 2013 roku dokonano ważnej zmiany: zrezygnowano z rozróżniania poszczególnych „podtypów" autyzmu (takich jak autyzm dziecięcy, zespół Aspergera czy całościowe zaburzenia rozwoju nieokreślone), zastępując je jednym pojęciem – zaburzenia ze spektrum autyzmu. ICD-11 idzie tą samą drogą.

Najważniejsze zmiany w ICD-11 w odniesieniu do spektrum autyzmu:
???? 1. Jednolita diagnoza – „spektrum autyzmu"
ICD-11 rezygnuje z wcześniejszego podziału na różne formy całościowych zaburzeń rozwoju. Zamiast tego wprowadza jedną kategorię diagnostyczną:
6A02 – Zaburzenia ze spektrum autyzmu (Autism Spectrum Disorder)
Ten kod obejmuje wszystkie wcześniejsze podtypy, w tym:
• autyzm dziecięcy (F84.0 w ICD-10),
• zespół Aspergera (F84.5),
• inne całościowe zaburzenia rozwoju.
Zmiana ta odzwierciedla aktualną wiedzę, według której autyzm jest spektrum objawów i poziomów funkcjonowania, a nie zestawem odrębnych, sztywno zdefiniowanych jednostek.

???? 2. Ocena poziomu funkcjonowania intelektualnego i językowego
Nowe podejście zakłada, że do rozpoznania ASD należy dodać specyfikatory opisujące indywidualny profil osoby diagnozowanej:
• z upośledzeniem intelektualnym lub bez,
• z upośledzeniem języka funkcjonalnego lub bez.

ICD -11 zmienia kody kategorii i w przypadku spektrum autyzmu wyglądać to będzie następująco:

6A02 Zaburzenia ze spektrum autyzmu (asd)

6A02.0 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka

6A02.1 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z łagodnym upośledzeniem lub bez upośledzenia funkcjonalnego języka

6A02.2 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z zaburzonym językiem funkcjonalnym

6A02.3 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z zaburzeniem języka funkcjonalnego

6A02.4 Zaburzenie ze spektrum autyzmu bez zaburzeń rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego

6A02.5 Zaburzenie ze spektrum autyzmu z zaburzeniem rozwoju intelektualnego i z brakiem języka funkcjonalnego

6A02.Y Inne zaburzenia ze spektrum autyzmu

6A02.Z Zaburzenie ze spektrum autyzmu, nieokreśloneDzięki temu diagnoza jest bardziej precyzyjna i lepiej odzwierciedla potrzeby osoby autystycznej.

???? 3. Podkreślenie spektrum i różnorodności objawów
ICD-11 akcentuje, że:
• Objawy mogą mieć różne nasilenie.
• Osoby z ASD mogą wykazywać różny poziom trudności w interakcjach społecznych, komunikacji i zachowaniach powtarzalnych.
• Objawy mogą się zmieniać z wiekiem lub w zależności od środowiska.
W ICD-11 nie chodzi już o „sztywne kryteria", ale o funkcjonalne rozumienie autyzmu jako złożonego, zróżnicowanego spektrum.

???? 4. Diagnostyka oparta na funkcjonowaniu, a nie tylko na wieku wystąpienia
W ICD-10 rozpoznanie autyzmu dziecięcego wymagało wystąpienia objawów przed 3. rokiem życia. W ICD-11 kryterium to zostało zliberalizowane – obecnie kluczowe jest to, że objawy zaczynają się w okresie wczesnego rozwoju, ale mogą być w pełni widoczne dopiero później (np. w środowisku przedszkolnym, szkolnym).

Znaczenie zmian dla praktyki klinicznej
Nowe podejście:
• Umożliwia bardziej elastyczną i realistyczną diagnozę.
• Pozwala lepiej dostosować wsparcie i terapię do rzeczywistych potrzeb osoby z ASD.
• Zmniejsza ryzyko „przeoczenia" osób z „wysokofunkcjonującym" autyzmem lub atypową prezentacją objawów.

Podsumowanie
Klasyfikacja ICD-11 wprowadza nowoczesne, inkluzywne i funkcjonalne podejście do rozpoznawania zaburzeń ze spektrum autyzmu. Zamiast dzielić autyzm na sztywne kategorie, traktuje go jako złożone spektrum różnorodnych cech, potrzeb i możliwości. To krok w stronę lepszej diagnostyki, większej indywidualizacji wsparcia i destygmatyzacji autyzmu.

mgr Anna Laskus- pedagog specjalny, olifrenopedagog